Jak opiekować się osobą, która ma odleżyny?

Odleżyny to typ otwartej rany, która dotyka naskórka i głębszych warstw skóry, na skutek nacisku i towarzyszącego mu miejscowego niedokrwienia. Początkowo, jedynym widocznym objawem odleżyn jest miejscowe zaczerwienienie skóry, które jednak chwilowo ustępuje w momencie nacisku na zaczerwieniony obszar. Z czasem zaczerwienienie jest ciągłe i nie ustępuje, nawet w momencie nacisku na zaczerwieniony obszar.

Z czasem odleżyny przekształcają się w otwartą ranę. W następnej kolejności rana zmienia się w owrzodzenie odleżynowe oraz postępującą martwicę, w obrębie której skóra na stałe obumiera i przestaje się regenerować. Chociaż zmiany takie z reguły występują w dowolnym obszarze narażonym na nacisk, najczęściej występują one na piętach, na kostkach, kości ogonowej czy pośladkach.

Odleżyny to bolesne rany, które łatwo i bardzo szybko tworzy się na skórze. Czasami może powstać nawet po jednej nocy, jeśli pacjent nie zostanie ułożony w odpowiedniej pozycji. Jednak odleżyny niekoniecznie są spowodowane zaniedbaniem opiekuna. Nie jest bowiem możliwe zatrudnienie specjalisty, który będzie pilnował obłożnie chorego dzień i noc i wystarczająco często zmieniał jego pozycję. Tak naprawdę cała rodzina powinna brać udział w opiece w taki sposób, aby nie dopuścić do występowania odleżyn.

Jak powstają odleżyny?

Odleżyny dotykają pacjentów w podeszłym wieku, niepełnosprawnych i obłożnie chorych. Dzieje się tak z powodu braku ruchu, podrażnienia lub uszkodzenia warstwy naskórka skóry. Ważne jest, aby zapewnić odpowiedni poziom pielęgnacji skóry i higieny osobom, które nie są w stanie poruszać się samodzielnie. Odpowiednia ochrony skóry przyspiesza regenerację.

Głównym czynnikiem powodującym odleżyny jest unieruchomienie. Dodatkowo, osoby starsze często mają niedobór białka, który jest wynikiem niedożywienia, zmniejszonej ilości przyjmowanych kalorii w jedzeniu i upośledzonego wchłaniania składników odżywczych. Taka sytuacja może zwiększyć szansę na wystąpienie odleżyn. Dlatego właśnie osoby starsze powinny szczególnie uważać na przestrzeganie odpowiedniej diety.

Innym czynnikiem związanym z trwałym unieruchomieniem jest potrzeba stosowania pieluch lub cewnikowania osoby starszej. Długotrwały kontakt skóry z zanieczyszczonym moczem lub kałem w pielusze naraża chorych na uszkodzenia naskórka. Jeśli odleżyna już istnieje w tym obszarze skóry, może to prowadzić do zakażenia rany. Świadomość pacjenta i jego mobilność lub jej brak są również czynnikami ryzyka rozwoju odleżyn. Ryzyko wystąpienia odleżyn ocenia się w tzw. skali Torrance’a, w której ocenia się ryzyko na podstawie stanu fizycznego i psychicznego, aktywności fizycznej i występowania lub nie problemu z nietrzymaniem moczu.

Jak uniknąć powstawania odleżyn?

Leczenie odleżyn jest skomplikowanym procesem. Najlepszą formą opieki nad pacjentem jest zapobieganie ich powstawania i odpowiednia higiena. Najłatwiej to zrobić, upewniając się, że pozycja pacjenta jest zmieniana w miarę często, przynajmniej raz na dwie godziny.

Obszary ciała, które są szczególnie narażone na nacisk, można złagodzić za pomocą specjalnych wkładek lub zwykłych ręczników i poduszek. Należy unikać twardych wałków, które mogą powodować odleżyny. Codzienne delikatne oklepywanie odsłoniętych obszarów może poprawiać ukrwienie. Dobre odżywianie dostateczną ilością białka również przyczynia się do zapobiegania powstawania odleżyn.

Kolejną dobrą praktyką w walce z odleżynami jest stosowanie materaców przeciwodleżynowych. W zależności od konstrukcji materace te mogą zapobiegać rozwojowi odleżyn poprzez różne mechanizmy masażu i kompresji. Osoba starsza może również korzystać z pomocy profesjonalnego opiekuna.

Zarówno nadmierne wysuszenie skóry jak i trwała wilgoć może nie tylko zmieniać strukturę skóry, ale również zwiększać ryzyko odleżyn. Konieczne jest dokładne wysuszenie skóry po umyciu i czynnościach toaletowych. Należy potem właściwie nawilżyć skórę przy użyciu specjalnych balsamów czy kremów.

Osoba narażona na odleżyny powinna być codziennie poddawana kontroli skóry przez opiekuna lub wykwalifikowanego specjalistę. Skórę należy sprawdzać w miejscach, w których warstwa tłuszczowa jest szczególnie cienka, aby  wszelkie nowo utworzone zmiany można było wykryć najszybciej jak to możliwe. W przypadku wykrycia jakichkolwiek zmian należy natychmiast skontaktować się z wykwalifikowanym dermatologiem.

 

Jak wygląda leczenie odleżyn?

Leczenie odleżyn jest możliwe, ale wymaga czasu. Sukces terapii zależy od nasilenia dolegliwości i kompetencji opiekuna. W leczeniu odleżyn wielu opiekunów stosuje podejście profilaktyczne, ponieważ może ono poprawić stan skóry a przede wszystkim zapobiec tworzeniu się dodatkowych odleżyn.

Opatrunki koloidalne są obecnie powszechnie akceptowane jako leczenie odleżyn. Stosuje się je na odleżyny przez okres około 7-10 dni. Plaster mocujący przykleja się obok rany tak, by opatrunek całkowicie przykrywał miejsce odleżyny i plaster dodatkowo nie podrażniał rany.

W zależności od stanu odleżyny oraz obecności lub braku wysięku z rany, opiekunowie mogą wybierać z szerokiej gamy opatrunków. W celu wyeliminowania infekcji można wybrać indywidualne opatrunki z dodatkiem np. poliuretanu, hydrokoloidu, hydrożelu, alganianu czy jonów srebra. Farmaceuta, lekarz lub wykwalifikowana pielęgniarka mogą pomóc w wyborze odpowiedniego opatrunku.

Inne formy leczenia odleżyn, takie jak maści, proszki czy domowe mieszanki nie są zalecane. Te zabiegi nie tylko hamują gojenie się odleżyn, ale mogą również powodować, że stan może się znacznie pogorszyć.

Duże odleżyny, których nie da się zmniejszyć poprzez stosowanie opatrunków, wymagają interwencji chirurgicznej.

Opieka nad osobą przykutą do łóżka powinna uwzględniać procedurę przeciwodleżynową, ponieważ długotrwałe przebywanie w jednej pozycji może prowadzić do miejscowych zaburzeń krążenia. Pozostawanie w jednej pozycji może powodować niedokrwienie i uszkodzenie tkanek. Rany mogą przechodzić od naskórka aż do nawet tkanki kostnej.

Odleżyny są bardzo trudne do wyleczenia i koszt ich leczenia jest duży. Są również dość bolesne i powodują problemy w opiece nad chorą osobą.

Istnieje wiele wewnętrznych czynników zdrowotnych, które mogą wpływać na rozwój ran odleżynowych. Ich wyeliminowanie jest trudne, również przy pomocy lekarskiej. Wynika to między innymi dlatego, że odleżyny są spowodowane ogólnym pogorszeniem stanu zdrowia pacjenta i upośledzeniem wielu narządów. Niektóre schorzenia prowadzące do rozwoju odleżyn obejmują między innymi niedokrwistość, upośledzone wchłanianie składników odżywczych, zaburzenie metabolizmu białek, niedobry witamin i niedożywienie. Istnieje również szereg czynników zewnętrznych, które mogą prowadzić do odleżyn, których wielu można uniknąć dzięki profesjonalnej opiece.

Etapy rozwoju odleżyn

Długotrwałe unieruchomienie, leżenie lub siedzenie w jednej pozycji powoduje miejscowy ucisk. Jeśli krew nie może prawidłowo krążyć w naczyniach zasilających dotknięte części ciała, tkanki zaczynają powoli obumierać.

Początkowo występuje zaczerwienienie, które może zniknąć po naciśnięciu palcem. W tej fazie powstawania odleżyn nie nastąpiło jeszcze do zmian w mikrokrążeniu krwi. Ten etap określany jest I stopniem, w pięciostopniowej skali Torrance’a.

Wydłużony czas spędzony w tej samej pozycji powoduje problemy z mikrokrążeniem i postęp choroby do 2 stopnia wrzodu odleżynowego. Na tym etapie zaczerwienienie skóry pozostaje i nie blednie, nawet po naciśnięciu palcem.

Jeśli rozciąganie i tarcie powoduje pękanie skóry, powstawanie pęcherzy lub głębokie uszkodzenie podtkankowej bariery skóry, można takie odleżyny zaliczyć już do wrzodu odleżynowego 3 stopnia. Podczas tej fazy zauważalne są brzegi rany odleżynowej, oddzielone od tkanki zdrowym rumieniem i otoczone bolesnym obrzękiem. Podczas tego etapu widać nad raną żółty wysięk (rozpadająca się tkanka) lub czerwoną tkankę (etap gojenia).

Jeśli uszkodzenie obejmuje skórę i tkankę podskórną, a czarna martwica staje się zauważalna na dnie rany, oznacza to początek 4 stopnia odleżyn.

5 stopień odleżyn to zaawansowana martwica tkanek głębokich, aż do powięzi i mięśni. Jest to także ostatni etap choroby odleżynowej, który może wpływać również na kości. Na skórze pojawiają się głębokie dziury, które mogą się ze sobą łączyć i tworzyć wnęki. Rana powoduje wyciek martwych, czarno-brązowych komórek tkankowych. Rana zaczyna również powodować nieprzyjemny zapach. Jest to najpoważniejszy stan rany odleżynowej.

Ważne kroki

Rozwój odleżyn jest bolesny i może być kosztowny w leczeniu, jeśli chory jest pozostawiony bez odpowiedniej opieki. Dlatego też leczenie przeciwodleżynowe należy wdrożyć, gdy tylko pojawią się pierwsze objawy wrzodów. Jeśli choroba zostanie wyleczona wcześnie, nie będzie szansy na rozwój kolejnych stadiów i dalszego zaawansowania choroby.

Leczenie przede wszystkim polega na uzupełnieniu niedoboru żywieniowego u chorego. Głównie chodzi o uzupełnienie białek, mikroelementów, witamin, cynku, żelaza i witaminy C. Opiekun powinien również zastosować specjalistyczne opatrunki, zalecone przez lekarza. Konieczne do stosowania są nietoksyczne opatrunki, odpowiednie do stosowania z tego rodzaju wrzodami.

Specjalistyczny opatrunek pomaga utrzymać wilgotność skóry i nie przykleja się do dotkniętej tkanki. Daje to możliwość dopasowania opatrunku do kształtu i wielkości rany odleżynowej. Opatrunek jest odporny na tarcie i uszkodzenia oraz jest nieprzepuszczalny dla bakterii.

Opatrunek na wrzód odleżynowy wykonany jest z membrany poliuretanowej i gąbek, hydrożelu, hydrokoloidu i dekstranomeru. Opatrunek alginianowy wykorzystuje również węgiel aktywny i srebro, a także enzymatyczne środki czyszczące.

Ważne jest, aby nie używać jodyny na odleżyny, ponieważ mogą one dawać mylne wrażenie na temat stanu rany, jak również wpływać na wysuszenie jej.

W pierwszym i drugim stopniu odleżyny można leczyć samodzielnie, zgodnie z instrukcjami pielęgniarki, lekarza lub farmaceuty.

Gdy jednak rozwiną się głębokie zmiany trzeciego, czwartego lub piątego stopnia, najlepiej powierzyć leczenie wykwalifikowanemu lekarzowi. Lekarz może chirurgicznie leczyć powstałe rany, czyszcząc i usuwając martwe tkanki. Pielęgniarka domowa może zająć się chorobą wrzodową za pomocą specjalnego i zaawansowanej opieki medycznej.

Zapobieganie odleżynom

Leżący w łóżku pacjenci mają wysokie ryzyko wystąpienia odleżyn. Aby zapobiec ich rozwojowi, opiekunowie powinni przestrzegać następujących kroków pielęgnacyjnych:

• Podczas codziennej pielęgnacji pamiętaj o dokładnym wysuszeniu skóry: nie pocieraj, a jedynie delikatnie osusz ręcznikiem.
• Olejowanie skóry – olejek dziecięcy jest najlepszy dla pacjentów z odleżynami. Można również stosować Linomag w płynnej postaci oraz wazelinę kosmetyczną. Są one łatwe do zastosowania ze względu na ich gęstość. Masuj delikatnym ruchem, aby nie uszkodzić naskórka. Pamiętaj, aby nie używać proszków lub talku po nawilżeniu skóry, ponieważ powoduje to tworzenie się grudek w fałdach skóry.
• Zachowaj ostrożność podczas opieki nad pacjentami. Uważaj by nie podrapać ich skóry. Podczas zakładania opatrunków używaj hipoalergicznych taśm samoprzylepnych, które są dostępne w każdej aptece.
• Bielizna i pościel powinny być wykonane z naturalnych materiałów, często prane i zawsze używane, gdy są czyste i suche. Wilgoć wpływa na brązowienie i ścieranie naskórka i zapewnia bakteriom dogodne środowisko do rozwoju.
• Opiekunowie powinni korzystać z pokrowców na łóżko, które jest łatwo zmienić. Pokrowiec powinien być na tyle szeroki, by można było go umieścić pod plecami pacjenta, sięgając od końca poduszki co najmniej do kolan, aby prześcieradło nie ocierało się o skórę pacjenta. Boki pokrowca powinny być schowane pod materacem. Najprostszym sposobem na wykonanie takiego pokrowca jest złożenie dodatkowych prześcieradeł na pół i ułożenie ich pod plecami pacjenta. Oprócz zapewnienia czystości można użyć dodatkowego prześcieradła, aby bezpiecznie przenosić pacjenta. Opiekun może przenieść pacjenta, delikatnie unosząc go na prześcieradle, jednocześnie przesuwając go w górę lub na boki.
  
• Aby zapewnić odpowiednią higienę, opiekun osoby starszej powinien używać pieluch, które nie ograniczają dostępu powietrza i można je łatwo w razie potrzeby zmienić. Ważne jest, aby ograniczyć zanieczyszczenie skóry moczem i kałem, dlatego wkładki czy pieluchy powinny być często zmieniane.
• Zadaniem opiekuna osoby starszej jest również regularna zmieniać pozycję pacjenta co 1-2 godzin, a nawet co 30 minut, jeśli jest taka potrzeba. Należy stosować wszelkie kombinacje ułożenia pacjenta: z tyłu, na brzuchu, po bokach, niskie lub wysokie siedzenie przy pomocy zagłówka, w zależności od stanu pacjenta. Opiekun powinien szczególnie dbać o to, aby nie uszkodzić skóry podczas przenoszenia. Opiekun będzie również musiał zmienić pozycję pacjenta w nocy. Częsta zmiana pozycji poprawi mikrokrążenie krwi pod skórą. Wyeliminuje to również długotrwały nacisk w jednym miejscu.
• Opiekun może również wykonywać czynności poprawiające krążenie krwi pod skórą, takie jak bardzo delikatny masaż i klepanie. Pomoże to również w zapobieganiu zapaleniu płuc.
• Ważnym elementem zapobiegania powstawaniu odleżyn jest stosowanie zmieniającego nacisk materaca przeciwodleżynowego. Należy jednak zauważyć, że sam materac nie wystarczy by zapobiec tej dolegliwości. Opiekun może dodatkowo przygotować podpórki pod pięty, łokcie i pośladki, jak również wspomagać się poduszkami rehabilitacyjnymi oraz rolkami na kolana lub uda. Na rynku dostępne są specjalne podpórki do zawieszania pięt, tułowia i kończyn, które zapewniają wsparcie dla obłożnie chorych.
• Opiekun nie powinien zapomnieć o stosowaniu odpowiedniej diety, którą należy skonsultować z lekarzem. Dobra dieta dla pacjentów z odleżynami obejmuje witaminy, sole mineralne i białka. Niedobór białka (głównie albuminy) jest głównym powodem powstawania odleżyn.
• Unieruchomiony pacjent wymaga rehabilitacji ruchowej, dostosowanej do aktualnego stanu zdrowia. W domu ćwiczenia powinny być wykonywane pod nadzorem fizjoterapeuty, który może nauczyć rodzinę jak je wykonywać. Jeśli to możliwe, osoby dotknięte chorobą powinny same wykonywać ćwiczenia zalecane przez fizjoterapeutę.