Opieka nad osobą po udarze mózgu

Udar ma miejsce, gdy z jakiegoś powodu nastąpiło odcięcie krążenia krwi w mózgu. Dzieje się tak, gdy naczynie krwionośne zasilające mózg zostaje zatkane lub pęka. Zaniedbanie udaru mózgu może doprowadzić do trwałego uszkodzenia mózgu, a osoba dotknięta chorobą może stracić wiele funkcji mózgu. Śmierć w przypadku udaru nie następuje natychmiast, w przeciwieństwie np. do zawału serca. Jednak ciągłe krwawienie wewnętrzne może powodować poważne uszkodzenia i ostatecznie może doprowadzić do śmierci.

Udary są często spowodowane uderzeniem w głowę, upadkiem, wysokim ciśnieniem krwi lub innym problemem sercowo-naczyniowym. W niektórych przypadkach przewlekła depresja, stres i zaburzenia lękowe również mogą prowadzić do udaru mózgu. Objawy udaru występują często po stronie przeciwnej do uszkodzonej półkuli i zależą głównie od lokalizacji i zasięgu udaru. Tylko wykwalifikowany lekarz ma największy zasób wiedzy pozwalający określić przyczyny i zasięg udaru mózgu.

Osoba, która doznała udaru musi zostać natychmiast zabrana do szpitala na leczenie. W skrajnych przypadkach udaru może być konieczna natychmiastowa operacja, podczas której następuje doraźne leczenie uszkodzonego lub zatkanego naczynia krwionośnego.

Opieka nad osobą po udarze mózgu: domowa i rehabilitacja

Leczenie udaru nie kończy się na samym leczeniu szpitalnym. Po powrocie ze szpitala chory musi kontynuować terapię w domu, aby zapobiec kolejnemu udarowi. Opieka nad osobą po udarze ma niemały wpływ na to, w jakim stopniu uda się choremu odzyskać sprawność.

Lekarze zalecają, aby przed zabraniem pacjenta z powrotem do domu, starannie przygotować pokój, w którym chory będzie przebywał. Pomieszczenie powinno być umeblowane w taki sposób, aby ułatwiał sprawowanie opieki i wykonywanie codziennych czynności. Pomieszczenie powinno być dobrze oświetlone, a temperatura powinna być utrzymywana na poziomie około 20 stopni Celsjusza. Zaleca się łóżko o wysokości około 63-65 cm. Idealny jest rodzaj łóżek stosowanych w szpitalach, z kołami, podwyższanym zagłówkiem i poręczami, ponieważ umożliwia choremu swobodę ruchów.

Należy zachować szczególną ostrożność, aby głowa osoby znajdowała się w wygodnej pozycji spoczynkowej przez cały dzień. Dla pacjentów, którzy nie są w stanie samodzielnie się poruszać, opiekunowie powinni przygotować poduszki rehabilitacyjne i odprężający materac przeciwodleżynowy. Może być również konieczne zapewnienie seniorowi wózka inwalidzkiego, który może służyć do poruszania się i spacerów z rodziną lub opiekunem, jeśli stan pacjenta na to pozwala.

Aktywizowanie osoby po udarze

To, że dana osoba doznała udaru nie oznacza, że powinna ona być całkowicie przykuta do łóżka przez całą dobę. Powinni móc wyjść na zewnątrz i cieszyć się życiem w sposób jak najbardziej zbliżony do stylu życia sprzed wystąpienia udaru, do którego są przyzwyczajeni. Badania sugerują, że może to znacznie przyspieszyć proces gojenia się i dochodzenia do siebie po udarze.

Obok łóżka opiekun powinien umieścić małą szafkę, w której można schować wszystkie niezbędne dla chorego przybory i lekarstwa. Przedmioty najczęściej używane, jak na przykład kubek z napojem, powinny być trzymane z boku łóżka pacjenta, aby można było z nich łatwo korzystać.

Opieka poszpitalna w domu

Bardzo ważne jest przygotowanie wszystkich członków rodziny osoby po przebytym udarze do nowej sytuacji domowej. Objawami udaru są: niedowład, porażenie, niedoczulica, afazja itp. Występowanie tych objawów wymaga dużo pracy, zarówno ze strony pacjenta, jak i ze strony jego krewnych i opiekunów. Zaburzenie dotyka nie tylko osoby po udarze ale też i całą rodzinę. Każdy członek rodziny musi być zaangażowany w proces rehabilitacji po udarze.

Zakres i charakter opieki nad pacjentem po udarze zwykle określa lekarz lub wykwalifikowana pielęgniarka. Opiekun odpowiedzialny za rehabilitację pomaga pacjentowi odzyskać dawną lub zbliżoną do niej sprawność.

Ważnym zadaniem opiekuna jest edukowanie pacjenta i jego rodziny, w jaki sposób odzyskać pewność siebie i pokonać niepełnosprawność. Osoba uwięziona w łóżku po udarze wymaga znacznie większego zakresu działań opiekuńczych niż osoba, która jest w stanie poruszać się samodzielnie i samemu dbać o większość swoich potrzeb.

Jakie czynności może wykonywać osoba po udarze?

Na podstawie skali geriatrycznej, pielęgniarka ocenia jakie codzienne czynności pacjent jest w stanie wykonać samodzielnie, a które wymagają pomocy krewnych lub profesjonalnego opiekuna.

Osoby przykute do łóżka muszą mieć wdrożone leczenie przeciwodleżynowe. Polega ono na codziennej pielęgnacji skóry i nawilżaniu skóry chorego. Może on potrzebować częstej zmiany pozycji ciała w łóżku – zwykle co 1-2 godziny, a w niektórych przypadkach nawet częściej. Pacjent powinien mieć zmienianą pozycję z boku na bok, na wznak lub na plecy. Opiekun może również często zmieniać położenie łóżka: raz ustawiać je wyżej, raz niżej, raz oparcie nachylać bardziej do przodu, a potem z kolei bardziej do tyłu. Jeśli u pacjenta występują już odleżyny, należy stosować preparaty przeciwodleżynowe, które są dostępne w większości aptek bez recepty.

Ważne jest, aby codziennie utrzymywać ciało pacjenta w czystości. Przynosi to choremu pozostającemu na stałe w łóżku ulgę. Należy również dbać o higienę jamy ustnej rano i wieczorem, oraz po każdym posiłku. Jeśli pacjent korzysta z wkładek, ich zmiana również wchodzi w zakres obowiązków opiekuna.

Opieka nad osobą po udarze mózgu polega również na zapewnieniu choremu diety bogatej w białko i składniki odżywcze. Jeśli podopieczny cierpi na zaburzenia połykania, opiekun powinien przygotować odpowiednio dopracowane, lekko gęste i ciepłe, ale nie gorące potrawy. Chory może potrzebować spożywać posiłki w małych ilościach, 5-6 razy dziennie. Opiekunowie podczas karmienia powinni być uważni i upewnić się, że pacjent nie dławi się podczas jedzenia. Jeśli pacjent ma trudności z połykaniem, lekarz może zalecić karmienie przez sondę dojelitową. Opiekun jest również odpowiedzialny za właściwe nawodnienie pacjenta, szczególnie gdy komunikacja z nim jest utrudniona. Przeciętna osoba powinna przyjąć około 2 litry płynów każdego dnia.

Jak ułatwić picie osobie po udarze?

Jeśli pacjent krztusi się pijąc wodę i nie jest w stanie przyjmować płynów, opiekun może chcieć je zagęścić np. galaretką lub budyniem. Płyny można również podawać przez słomkę, jeśli pacjent jest w stanie ją używać. Gdy tylko chory będzie mógł jeść, opiekun powinien zachęcić go do żucia żywności po stronie dotkniętej udarem, aby zapobiec pojawieniu się spastyczności.

Należy pamiętać, że nieruchoma osoba jest również podatna na zapalenie płuc, dlatego opiekun powinien oklepywać pacjenta 2 razy dziennie, aby stymulować krążenie i umożliwić odkrztuszanie pojawiającej się wydzieliny.

Jeśli pacjent ma problemy z oddychaniem z powodu udaru, opiekun powinien pokazać, jak należy oddychać poprzez proste ćwiczenia. Głęboki wdech, przytrzymanie powietrza przez 2-3 sekundy, a następnie powolne wypuszczenie powietrza. Ruch oddechowy powinien imitować działanie „dmuchania na materac”. Umożliwi to pacjentowi aktywację pęcherzyków płucnych i zapobieganie chorobom układu oddechowego.

W codziennej opiece nad unieruchomionymi pacjentami po udarze często pojawia się pytanie: jak założyć koszulę w taki sposób, aby nie zranić pacjenta? Opiekunowie mogą być również zdezorientowani co do kolejności zakładania rękawów.

Rozbierając pacjenta, opiekunowie powinni zawsze najpierw zdjąć koszulę, zaczynając od rękawa zdrowej strony. Przy zdrowej stronie opiekun będzie miał więcej pola manewru. Potem można zdejmować drugi rękaw, po stronie ręki dotkniętej przez udar.

Z kolei natomiast opatrując pacjenta, opiekunowie powinni zacząć od ramienia po stronie dotkniętej chorobą. Dzięki temu chory nie będzie niepotrzebnie dodatkowo cierpiał i nie będzie żadnych gwałtownych ruchów po stronie dotkniętej udarem. Ta sama kolejność dotyczy ubioru spodni.

Rehabilitacja osoby po udarze

Utrata niektórych funkcji ciała spowodowana udarem jest nieprzyjemnym i trudnym do opanowania uczuciem. Doświadczony opiekun może pomóc osobie poradzić sobie z codziennymi czynnościami. Pomoże to poprawić rehabilitację pacjenta, a z pewnością wywołać uśmiech na jego twarzy. Według terapeutów to właśnie uśmiech na twarzy, pomimo przebytego udaru, ułatwia rehabilitację.

Osoby po udarze wymagają ciągłej rehabilitacji. Częste wizyty fizjoterapeuty oznaczają wysokie koszty, a miejsce w centrum rehabilitacji nie zawsze jest dostępne od ręki. W wielu przypadkach udaru neurolog lub wykwalifikowany terapeuta zaleci rehabilitację uwzględniając stan konkretnego pacjenta. Niektóre procedury i czynności związane z opieką są oczywiście uniwersalne i mogą być wykonywane przez opiekuna w domu. Opieka nad osobą po udarze mózgu obejmuje zarówno ćwiczenia fizyczne i umysłowe, które pomogą pacjentowi szybciej dojść do siebie.

Zalecane ćwiczenia ruchowe po udarze – uniwersalne:

• Delikatnie zginanie głowy i stawów
• Skręcanie kończyn w stawach
• Rozciąganie kończyn
• Prostowanie i gięcie
• Delikatne ruchy obrotowe stawów
• Zmiana pozycji ciała
• Siedzenie na łóżku z opuszczonymi nogami

Pierwsze kroki należy zawsze podejmować w obecności fizjoterapeuty.

Problemy po udarze z mówieniem i pisaniem

Wielu pacjentów po udarze ma problemy z mówieniem i rozumieniem innych ludzi. Jest to spowodowane uszkodzeniem mózgu podczas udaru. Członkowie rodziny i opiekun chorego muszą pomóc mu w komunikacji. Jednym z rozwiązań ułatwiających komunikację jest przygotowanie stołu z literami, na które chory może wskazywać, a inni mogą odczytać. Litery można również wykorzystywać aby pacjent je literował. Każde rozwiązanie jest dobre, jeśli jest pomocne.

Pisanie zdrową ręką też może pomóc, nawet jeśli początkowo pismo nie jest czytelne. Zwykle pisanie nie wydaje się problemem, natomiast dla osób po udarze może to być spore wyzwanie, które jednocześnie pomaga stymulować mózg. Wymaga ono koordynacji ręka-oko i prawidłowej funkcji motorycznej, często traconej u pacjentów po udarze. Zachęcanie osoby do nauczenia się korzystania ze zdrowej strony ciała może być bardzo ważne w przywracaniu jej prawidłowych funkcji motorycznych.

Oczywiście, powyższe uwagi dotyczą osób, które doznały udaru po stronie dominującej. Dla osób praworęcznych będzie to lewa półkula mózgu, a dla osób leworęcznych przeciwnie – dominująca będzie prawa półkula.

Opieka nad osobą po udarze mózgu wymaga pamiętania o tym, by zachęcać pacjenta do podjęcia wysiłku i spróbowania sił w zajęciach stymulujących mózg. I tak, krzyżówki, szarady, łamigłówki, rebusy czy wszelkie zabawy słowne są bardzo wskazane. Logopeda może również pomóc w uczenia pacjenta wydobywania dźwięków, sylab, a wreszcie słów.

Pytanie, które warto rozważyć, to co dzieje się, gdy udar występuje w niedominującej półkuli mózgowej? Udar po niedominującej stronie oznacza, że prawa półkula jest dotknięta dla osoby praworęcznej, a lewa strona – dla osoby leworęcznej.

Teoretycznie może się wydawać, że efekty będą ograniczone przynajmniej w pisaniu i wypełnianiu zadań. Ludzie z dominującą lewą półkulą piszą prawą ręką. Dlatego paraliż lewej ręki lub stopy nie powinien być dla nich tak wielkim problemem.

Czym jest zespół pomijania stronnego?

Udar niedominującej półkuli mózgu może powodować stan zwany zespołem pomijania stronnego. Ten stan może prowadzić do braku akceptacji drugiej połowy ciała. Osoba praworęczna zacznie ignorować sparaliżowaną stronę, w tym przypadku swoją lewą połowę ciała.

Przejawia się to w warunkach, w których osoba nie myśli o niedominującej stronie własnego ciała. Nie zauważa, że jest jej część ciała i nie odczuwa żadnych bodźców ze strony dotkniętej chorobą. Jeśli taka osoba patrzy na swoją lewą rękę, mówi: „To nie jest moja ręka”.

Jeśli damy takiej osobie kawałek papieru i poprosimy, aby narysowała na przykład dom, narysuje ona tylko jego połowę. W przypadku pisania, zapisze tylko połowę strony. Taki chory nie ubierze sparaliżowanej strony i nie dba o jej wygląd. Mężczyźni w takich przypadkach golą tylko połowę twarzy, nie zdają sobie nawet sprawy, że to robią.

Leczenia polega nie tylko na przywróceniu funkcji motorycznych pacjenta, ale także na zaakceptowaniu chorej połowy ciała jako jego własnej części. Leczenie pooperacyjne w otoczeniu pacjenta, pod nadzorem wykwalifikowanego opiekuna domowego, jest optymalną metodą zapobiegania wtórnemu udarowi mózgu.